Kobiety walczace

Bubulina i inne

Grecja przez prawie 400 lat znajdowała się pod jarzmem osmańskim. Na początku XIX w. sułtan Mahmud II rozpoczął realizację planu, wg którego zamierzał zabić lub sprzedać w niewolę całą grecką ludności chrześcijańską, a opustoszałą ziemię zasiedlić muzułmanami z Egiptu. W odwecie za to w 1821 roku wybuchło w Grecji piętnaste antytureckie powstanie, któremu przyświecało hasło: Elefteria i Tanatos! – Wolność albo śmierć! Bohaterką tych walk wyzwoleńczych stała się m.in. Laskarina Bubulina (1771–1825).

Na czele armady

Jako 40-letnia wdowa, spadkobierczyni wielkiego majątku i matka siedmiorga dzieci, przyłączyła się ona do tajnej organizacji Filiki Etairia („Stowarzyszenie Przyjaciół”) przygotowującej przewrót. Swoją fortunę poświęciła na zakup m.in. broni, a także sfinansowanie budowy wielkiej korwety uzbrojonej w 18 ciężkich armat. Gdy wiosną 1821 r. przyszedł czas walki, jako admirał stanęła na czele ośmiu statków (pięć z nich stanowiło jej własność), którymi dowodzili jej synowie i przyrodni bracia. Wkrótce do rebeliantów dołączyli mieszkańcy innych greckich wysp i tak powstała flota złożona z przeszło trzystu statków, która zadecydowała o zwycięstwie na morzu nad Osmanami. Bubulina odwagą i determinacją (zainwestowała cały majątek w utrzymanie wojska) zdobyła szacunek na równi z męskimi komendantami. Wyróżniała się jednak szlachetnością. Podczas masakry Turków w Trypoli na Peloponezie z narażeniem życia uratowała kobiety i dzieci z haremu paszy (gubernatora). Spłaciła tym samym dług wdzięczności zaciągnięty kilka lat wcześniej w Konstantynopolu u matki sułtana, która uchroniła majątek Greczynki przed konfiskatą.

Wzór dla Polek

Bubulina, przedstawiana najczęściej na białym koniu, stała się popularną bohaterką europejskiej literatury romantycznej. Stała się również wzorem dla dziewiętnastowiecznych Polek, które wkrótce po Greczynce stanęły do boju u boku swych braci, ojców, mężów – powstańców. W XIX w. kobiety nie chciały być już tylko pielęgniarkami i kurierkami. Niektóre zdecydowały się walczyć z bronią w ręku o niepodległość ojczyzny. I tak w czasie powstania listopadowego, w 1830 r., kobiety żołnierze, mimo że wywoływały sensację, uczestniczyły w bitwach i potyczkach. Oczywiście musiały niejednokrotnie ukrywać się w męskim przebraniu i pod męskim nazwiskiem. Tak uczyniła np. Barbara Bronisława Czarnowska (1810– 1891), która po przeszkoleniu jako podchorąży kawalerii tak wyróżniła się odwagą i walecznością w jednej z bitew, że jesienią 1831 r. została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Natomiast prawdziwą płeć Zofii Kodrębskiej (1798–1885), podoficera odznaczonego za odwagę na polu walki Krzyżem Orderu Virtuti Militari, rozpoznano dopiero w szpitalu polowym, gdzie trafiła odniósłszy rany w boju. Kolejną następczynią Bubuliny była Antonina Tomaszewska, uczestniczka powstania listopadowego na Żmudzi. Mając zaledwie szesnaście lat, ruszyła do boju i w pierwszym szeregu stawiała czoła rosyjskim oddziałom Czerkiesów, czym wzbudziła powszechny podziw i zapaliła innych do walki. Najbardziej znaną z grona walczących niewiast pozostała jedna z pierwszych inicjatorek samodzielnego powstania na Litwie, hrabianka Emilia Plater (1806–1831). Platerówna stanęła na czele sformowanego przez siebie kilkusetosobowego oddziału partyzanckiego. Jej postawę uwiecznił A. Mickiewicz w utworze „Śmierć Pułkownika”.

Były duszą powstania

Podczas powstania styczniowego w 1864 roku jego obserwator – pułkownik armii szwajcarskiej Franciszek L. von Erlach – napisał o polskich patriotkach: „odgrywają w obecnym powstaniu tak niesłychanie ważną rolę, że zagranicą nie można o tym wyrobić sobie pojęcia, jeżeli się tego naocznie nie widziało. […] Kobiety są prawdziwą duszą powstania”. Historię tego powstania pisała m.in. Lucyna Żukowska (1844–1944), kurierka i konspiratorka tajnej organizacji. Wstąpiła ona do oddziału wojskowego i walczyła jako żołnierz liniowy. Ranna trafiła do niewoli, a potem na 7 miesięcy do więzienia w twierdzy w Zamościu. Mniej szczęścia miała szlachcianka i żołnierz Maria Piotrowiczowa (1839–1864), która, mimo ciąży, odrzuciła propozycję poddania się złożoną przez rosyjskich oficerów. Okrążona wraz ze swoim oddziałem przez Kozaków broniła się rewolwerem i kosą. Zginęła, porąbana przez wroga, razem ze służącą i dwiema towarzyszkami broni. Po jej śmierci Wydział Wojny Rządu Narodowego wydał zakaz przyjmowania do służby liniowej kobiet, ale zakaz ten nie wszędzie był respektowany.

O Lwów, Warszawę i Wilno

W ślady Bubuliny poszły też kobiety zorganizowane w Ochotniczej Legii Kobiet (OLK) – utworzonej we Lwowie w 1918 roku. Członkinie tej organizacji brały udział w bitwie o Lwów podczas wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Z 400 bojowniczek o miasto aż 66 poległo. Podobne oddziały ochotniczek broniły w 1919 roku Warszawy i Wilna. W czasie drugiej wojny światowej kobiety żołnierze już nie wzbudzały sensacji lecz były integralna częścią struktur konspiracyjnych. Nawet w Wojsku Polskim utworzono w 1943 roku Samodzielny Batalion Kobiecy im. Emilii Plater, liczący 2500 ochotniczek. „Platerówki”, jak je nazywano, miały jednak niewiele wspólnego z Bubuliną i Emilią Plater, gdyż nie brały udziału w walkach, a jedynie pełniły służbę wartowniczą.

Historię Bubuliny usłyszałam jako dziecko od mojej mamy. O tym, że stała się inspiracją dla polskich patriotek poprzednich stuleci dowiedziałam się dużo, dużo później. Zastanawiam się nieraz, kto i co kształtuje osobowości współczesnej młodzieży, bo wzorce propagowane przez media nieraz mnie przerażają…

Jolanta Helena Stranzenbach