Nadgodziny w prawie pracy

W dzisiejszym numerze zostanie przedstawiona problematyka nadgodzin, z którą spotyka się niemal każdy pracownik zatrudniony u pracodawcy. W praktyce adwokackiej nadgodziny są jednym z najczęstszych roszczeń, ale i najtrudniejszych do przeforsowania w sądzie.

Umowa o pracę

Zacząć należy od tego, iż nadgodziny to te godziny pracy, które pracownik wykonuje dla swojego pracodawcy powyżej czasu określonego w umowie. Umowa o pracę, która może zostać zawarta ustnie lub pisemnie, wyznacza granice tego, czego pracodawca może wymagać od pracownika. Jedną z takich granic jest wymiar czasu pracy, od którego z reguły pracodawca nie może odejść. Nadgodziny to przekroczenie tego wymiaru pracy.

Czy mamy obowiązek do świadczenia nadgodzin?/h3>

Pracodawca ma prawo do rozporządzenia naszym czasem pracy. Granice tego rozporządzenia (Weisungsrecht) wyznacza umowa o pracę, która powinna ściśle regulować, ile pracownik musi, a ile może pracować. Oznacza to, że z reguły pracodawca nie może od nas wymagać więcej niż jest to ustalone w umowie o pracę. Są jednak sytuacje wyjątkowe, w których to pracodawca może nam nakazać zostać dłużej. Dzieje się to przede wszystkim w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy pracodawca ma − w wyjątkowej sytuacji − nadmiar pracy i świadczenie nadgodzin jest konieczne, aby spełnił obowiązki względem swoich zleceniodawców. Jednak w praktyce niestety zaobserwować można sytuacje, w których nadgodziny są wykonywane i zlecane bez jakiegokolwiek dodatkowego powodu.

Nadgodziny w soboty

To, czy pracodawca może żądać od nas, abyśmy w sobotę przyszli do pracy, zależy od tego, co naprawdę zawarliśmy w umowie o pracę. Jeżeli w umowie o pracę mamy ściśle określone dni pracy, np. od poniedziałku do piątku, to oczywiste jest, że pracodawca co do zasady nie może żądać od nas pracy w sobotę. Praca w sobotę możliwa jest tylko jako absolutny wyjątek. Z innej strony, jeżeli nie mamy uregulowanego czasu pracy, czyli w umowie nie są zapisane konkretne dni pracy, wtedy pracodawca ma prawo zażądać, abyśmy przyszli w sobotę.

Czy należy się dodatkowe wynagrodzenie za nadgodziny?

Jeżeli pracujemy więcej godzin niż w umowie, pracodawca zobowiązany jest do zapłacenia za tę dodatkową pracę. Pracodawca może nam dać dodatkowo wolne w ramach świadczonych nadgodzin, ale tylko i wyłącznie wtedy, gdy sami się na to zgodzimy.

Czy za nadgodziny należy się dodatkowy bonus?

Z reguły pracodawca za świadczone nadgodziny musi zapłacić taką stawkę, jaka jest zawarta w umowie. Z reguły pracodawca nie jest zobowiązany do zapłacenia więcej niż wynika z umowy o pracę. Wyjątkiem od tej reguły jest dodatkowa klauzula w umowie, która zawiera dodatkową zapłatę za nadgodziny, lub sytuacja, kiedy taki obowiązek wynika z ustawy (na przykład ustawy z branży Tarifvertrag).

Problemy praktyki

Powyżej zostały przedstawione ogólne prawne aspekty nadgodzin. To, czy musimy, czy nie musimy świadczyć nadgodzin oraz to, czy otrzymamy za nie zapłatę, zależy jednak od tego, w jaki sposób przedstawimy sytuację w sądzie. Niestety, sąd pracy w przypadku nadgodzin nie do końca jest po stronie pracownika. Dzieje się tak dlatego, że w sądzie pracy to pracownik musi udowodnić ilość wykonanych nadgodzin. Ten aspekt nie jest szczególnie trudny, ponieważ fakt, iż pracowaliśmy dłużej niż osiem godzin z reguły można udowodnić z pomocą świadków. Dodatkowym problemem, przed jakim staje pracownik w sądzie, jest to, czy udowodni, że to właśnie pracodawca nakazał mu świadczenie nadgodzin. Tutaj musimy przekonać sędziego o tym, że nadgodziny, które wykonywaliśmy, wykonywaliśmy dlatego, że było to nakazane, a nie dlatego, że sami chcieliśmy. Często pracodawca w sądzie przedstawia to tak, że zostaliśmy w pracy dłużej, bo się z pracą „nie wyrobiliśmy”. W takim przypadku niestety my jako pracownicy musimy udowodnić, że to pracodawca zlecił nam dodatkowe zadanie. To jest najtrudniejsze, ponieważ ciężko jest przekonać o tym sędziego, skoro wszystko było ustalane ustnie.
Jednak i na takiego pracodawcę jest sposób. Z reguły nadgodziny świadczone są na podstawie listy godzin, którą prowadzi pracownik. Jeżeli pracownik świadczy takie nadgodziny i podpisuje listę godzin, dobrze jest, aby przynajmniej zrobił jej zdjęcie, tak abyśmy w sporze mogli udowodnić, że takie nadgodziny przez pracodawcę były nakazane. Zdjęcie listy nadgodzin jest podstawowym dowodem w sprawie.
Oprócz tego należy również pamiętać, że dochodzenie roszczeń za nadgodziny często podlega krótkiemu okresowi przedawnienia (nawet dwa miesiące). Jeżeli chcemy zatem żądać zapłaty za nadgodziny, musimy się z tym spieszyć.

Podsumowanie

Świadczenie nadgodzin nie może być wymagane przez pracodawcę, skoro w umowie mamy zapisany określony wymiar czasu. Tylko w wyjątkowych sytuacjach nadgodziny muszą być świadczone, jeżeli np. zakładowi pracy grozi dodatkowa szkoda. Niestety, w praktyce nadgodziny są masowo przepracowywane przez pracowników. Forsowanie roszczeń w sądzie zależy w głównej mierze od materiału dowodowego. Aby zwiększyć swoje szanse, wystarczy przede wszystkim robić zdjęcia listy przepracowanych godzin.