Odpowiedzialne prowadzenie interdyscyplinarnych badań wdrożeniowych

Osiemnaste urodziny są szczególnym wydarzeniem dla każdego i każdej z nas. Są pewnym „przełomem” i wejściem w fazę pełnoletności. Niesie to za sobą wiele praw oraz obowiązków, odpowiedzialnego spojrzenia w przyszłość czy podejmowania właściwych decyzji. Z okazji jubileuszowego wydania Mojego Miasta życzę całej Redakcji oraz wszystkim Współautorom wszelkiej pomyślności oraz satysfakcji z wykonywanej pracy twórczej. W niniejszym artykule zostanie podjęta analiza problematyki dotyczącej odpowiedzialnego kształtowania koncepcji badań naukowych, które mogą znaleźć bezpośrednie zastosowanie w przemyśle lub w wielkoskalowym otoczeniu społeczno-gospodarczym.

Problematyka badań

Pierwszym, a zarazem najtrudniejszym etapem jest postawienie właściwego problemu badawczego. Powinien on zostać odpowiednio skonstruowany za pomocą pytania lub hipotezy, na które po wprowadzeniu właściwej metodologii powinno się odpowiedzieć. Ma to istotne znaczenie dla pracy naukowej oraz powinno być starannie przygotowane w przypadku tworzenia projektów wdrożeniowych, tj. mogących prowadzić do stworzenia lub ulepszenia nowego wynalazku czy technologii. W przypadku nauk społecznych, takich jak prawo, a w szczególności prawo własności intelektualnej, w skład którego wchodzi prawo patentowe, autorskie, znaków towarowych czy wzorów przemysłowych, wdrożenie badań do gospodarki może polegać na stworzeniu odpowiednich zasad postępowania (eng. policies) dla przedsiębiorstw lub administracji krajowej bądź samorządowej. Pomimo łatwej charakteryzacji, dobór problematyki badawczej wymaga wcześniejszej analizy aktualnych przepisów prawnych, rynku właściwego oraz wzajemnych zależności pomiędzy nimi. Podobne stwierdzenie dotyczy badań odnoszących się do technologii, takich jak na przykład popularna dzisiaj „sztuczna inteligencja”, ale również technologia atomowa, wodorowa czy związana z wydobyciem paliw kopalnych. Tworząc projekt badawczy warto zwrócić uwagę na wskazówki, jakie daje prof. Bartosz Brożek (Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego) w wykładzie I create, therefore I fail dla Una Europa (dostępnym na kanale Youtube). Szczególnie istotna jest kwestia doboru tematu, w odniesieniu do którego „popularne opinie nie mogą stanowić końcowego, ale wstępny osąd w pracy badawczej”. Biorąc na warsztat „sztuczną inteligencję”, która jest przedmiotem dyskursu prawie każdej dziedziny nauki, ale także polityki oraz biznesu, należy starannie zastanowić się w jaki sposób badać to zjawisko. Badania naukowe mające za przedmiot „rozwój sztucznej inteligencji w administracji/ wdrażanie technologii opartych na sztucznej inteligencji w medycynie/ wspomaganie sztucznej inteligencji w pracy prawnika” wykazują zbyt duży stopień ogólności, przez co nie jest możliwie pełne zweryfikowanie ich celu, metody badawczej czy potencjalnych wyników. Przykładowa koncepcja badań naukowych mogłaby polegać na „rozwoju sztucznej inteligencji poprzez umożliwienie dostępu do baz danych za pomocą praw własności intelektualnej oraz prawa konkurencji. Konieczność zmiany paradygmatu”. Odpowiednie doszczegółowienie projektu naukowego pomaga utrzymać zamierzony kierunek badań i podejmować właściwe decyzje w trakcie jego realizacji. Dołączając do tego element wdrożeniowy, konieczna jest współpraca osób z różnych dziedzin.

Interdyscyplinarna metodologia

Prowadzenie badań naukowych mających za cel stworzenie (bądź ulepszenie), a następnie wdrożenie technologii w proces komercyjny wymaga powołania odpowiedniego zespołu. Tworząc taką grupę należy ściśle wykazać interesy, jakie reprezentują poszczególni członkowie, którymi mogą być nie tylko osoby fizyczne, ale również przedsiębiorstwa prywatne, państwowe oraz samorządy. Bez transparentnego oraz jasnego określenia celów poszczególnych członków grupy, istnieje ryzyko postawienia zarzutu braku obiektywności w prowadzonych badaniach. Dla przykładu, celem przedsiębiorstw zawsze będzie osiągnięcie jak największych zysków przy zachowaniu minimalnego poziomu wydatków. Dla samorządów będzie nimi możliwość wpłynięcia na otoczenie społeczne, w szczególności udogodnienia dla mieszkańców. W przypadku grupy naukowców, celem może być podniesienie prestiżu zaangażowanych osób czy jednostki naukowo-badawczej poprzez przeprowadzone badania, udokumentowane w publikacjach naukowych. Nie można tutaj również wykluczyć możliwości pozyskiwania dodatkowych grantów badawczych w przyszłości. Świadomość celów poszczególnych podmiotów zainteresowanych ułatwia wdrażanie badań i poprawia ich transparentność. Przed jego rozpoczęciem konieczne jest jednak znalezienie złotego środka i zachowanie odpowiednich proporcji w kształtowaniu celu końcowego. Dla przykładu, jeżeli w toku prowadzonych badań na pierwszy plan wysunie się element komercyjny, polegający na skumulowaniu jak największego zysku, może wpłynąć to negatywnie na jakość badań naukowych (zarzut braku obiektywizmu) lub rezultatów dla danej grupy społecznej (zarzut wysokiej ceny usługi). Podobny skutek może zostać osiągnięty w przypadku nadmiernego skupienia się na elementach naukowych, doprowadzając do wysokiego stopnia teoretyczności prowadzonych badań, uniemożliwiających ich powszechne wykorzystanie i komercjalizację. Jeżeli zaś element oddziaływania na społeczeństwo zostanie nadmiernie zaakcentowany, może to prowadzić do braku uzyskania zamierzonych zysków czy przeciętności wyników prac naukowych.

Konkludując, podobnie jak osiemnastolatek bierze odpowiedzialność za swoje decyzje, tak również członkowie grup badawczych powinni odpowiadać za swoje wybory oraz wielostronną współpracę.

MICHAŁ BARYCKI – doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Max Planck Institut für Innovation und Wettbewerb w Monachium. Prace doktorską pisze z dziedziny prawa patentowego, badając ustawodawstwa Niemiec, Polski, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych oraz praktykę orzeczniczą Europejskiego Urzędu Patentowego. Do kręgu jego zainteresowań należy także prawo autorskie oraz prawo konkurencji. Autor publikacji naukowych w czasopismach polskich oraz zagranicznych.