Droga Hitlera do władzy

Ustawa o nadzwyczajnych pełnomocnictwach pozwalała hitlerowcom na wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy. Na jej podstawie powstał pierwszy obóz koncentracyjny w Dachau w Bawarii.

Zanim w Niemczech rozpoczął się wielki kryzys (1929–1930), Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP) była niewielkim ugrupowaniem na skrajnej prawicy niemieckiego spektrum politycznego. W wyborach do Reichstagu (niemieckiego parlamentu) 2 maja 1928 r. naziści zdobyli jedynie 2,6% głosów.

Podatny grunt

Światowy kryzys ekonomiczny poważnie dotknął Niemcy. Miliony ludzi straciły pracę. Do bezrobotnych dołączyły kolejne rzesze, które łączyły kryzys z ogólnokrajowym upokorzeniem Niemiec po klęsce w I wojnie światowej. Wiele osób uważało, że parlamentarna koalicja rządowa jest słaba i nie potrafi poradzić sobie z kryzysem. Wszechobecna nędza, strach oraz przekonanie, że sytuacja jeszcze się pogorszy, a także gniew i zniecierpliwienie spowodowane rzekomą niezdolnością rządu do zażegnania kryzysu stworzyły podatny grunt dla rozwoju kariery Adolfa Hitlera i jego NSDAP.

Propaganda

Wyborcza propaganda nazistów obiecywała wydostanie kraju z kryzysu. Naziści przyrzekali, że ożywią niemieckie wartości kulturowe, uchylą postanowienia traktatu wersalskiego, zażegnają rzekome niebezpieczeństwo komunistycznego powstania, zapewnią Niemcom pracę oraz przywrócą krajowi jego „należną pozycję” jako światowej potęgi. Propagandyści nazistowscy skierowali gniew i strach ludności w stronę Żydów, marksistów oraz tych, których obarczano odpowiedzialnością za „kapitulację” w listopadzie 1918 r., podpisanie traktatu wersalskiego oraz ustanowienie republiki parlamentarnej.
Hitler i inni mówcy NSDAP starannie dopasowywali swoje wystąpienia do danej grupy słuchaczy. Na przykład, rozmawiając z ludźmi biznesu, naziści bagatelizowali antysemityzm, podkreślając natomiast antykomunizm i potrzebę zwrotu niemieckich kolonii utraconych na mocy traktatu wersalskiego. Propaganda kierowana do żołnierzy, weteranów i innych nacjonalistycznych grup koncentrowała się na rozwoju militarnym oraz zwrocie terenów utraconych po Wersalu. Mieszkańcy wsi byli zapewniani, że rząd powstrzyma spadek cen produktów rolnych, a emeryci słyszeli, że ich comiesięczne świadczenia oraz siła nabywcza nie zmienią się.
Dla zabezpieczenia partyjnych zebrań i propagandowych wieców NSDAP utworzyła własne bojówki. Na czele Oddziałów Szturmowych SA (Sturmabteilung), nazywanych brunatnymi koszulami, stał Ernst Röhm. W 1922 r. u boku SA powołano młodzieżówkę NSDAP, którą w 1926 r. przemianowano na Hitlerjugend.

Parlamentarny chaos

Niestabilność parlamentarna skłoniła prezydenta Rzeszy, feldmarszałka z I wojny światowej Paula von Hindenburga, do rozwiązania parlamentu w lipcu 1930 roku i ogłoszenia nowych wyborów, w których naziści zdobyli już 18,3% głosów, stając się drugą co do wielkości partią polityczną w kraju. Kryzys parlamentarny trwał jednak nadal. Przez dwa lata mniejszościowy rząd, bez socjaldemokratów, komunistów i nazistów, próbował rządzić dekretami, co okazało się bezskuteczne. To doprowadziło do kolejnego rozwiązania parlamentu i nowych wyborów w lipcu 1932 roku. Tym razem naziści zdobyli aż 37,3% głosów, stając się najliczniejszą partią polityczną w Niemczech, a 30 stycznia 1933 roku prezydent Hindenburg mianował Adolfa Hitlera kanclerzem.

Władza absolutna

Błyskawiczne dojście NSDAP do władzy zaczęło się w 1930 r., kiedy zdobyła 107 miejsc w niemieckim parlamencie. Już w lipcu 1932 r., osiągnąwszy 230 miejsc, stała się najliczniejszą partią w Reichstagu. Jednak NSDAP nigdy nie uzyskała wyniku pozwalającego jej na sprawowanie samodzielnych rządów. Nie wykorzystano tego jednak. Istniejące w Niemczech partie antynazistowskie i grupy społeczne były bowiem zbyt słabe, a elity demokratyczne zbyt skłócone i zdezorientowane, aby powstrzymać Hitlera w drodze do władzy. Polityczna i ekonomiczna niepewność oraz niezadowolenie elektoratu działały na korzyść NSDAP. Przełomowym momentem w historii republiki weimarskiej, a zarazem jej upadkiem, było mianowanie Adolfa Hitlera kanclerzem 30 stycznia 1933 roku. Dzień ten uznawany jest za początek rządów NSDAP i budowy narodowosocjalistycznego totalitaryzmu, który poniósł odpowiedzialność za wybuch II wojny światowej i śmierć milionów ludzi.

Wódz i kanclerz

Uzyskując kontrolę nad aparatem państwowym, a zwłaszcza policją, w ciągu kilku miesięcy naziści doprowadzili do zawieszenia swobód obywatelskich, likwidacji niezależnej prasy, usunięcia opozycyjnych posłów z Reichstagu oraz aresztowania przeciwników politycznych. Wprowadzili radykalną dyktaturę całkowicie podporządkowaną woli Hitlera. Uwieńczeniem procesu budowania monopartii i dyktatury była przyjęta przez nowy Reichstag 24 marca 1933 r. ustawa o nadzwyczajnych pełnomocnictwach, która umożliwiała rządowi wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy. Na jej podstawie stworzono pierwszy obóz koncentracyjny w Dachau w Bawarii. W lipcu 1933 r. NSDAP stała się jedyną legalną partią w Rzeszy. Po śmierci prezydenta Hindenburga w sierpniu 1934 r. Hitler połączył stanowiska kanclerza i prezydenta Rzeszy, przyjmując tytuł „wodza i kanclerza Rzeszy” – Führera.

Oprac. B. Żurek

Źródła: Encyklopedia Holocaustu, Auschwitz.org, wiki, PAP.