Święty Kazimierz w Altötting

– mistyczny ślad polskości –

Obraz św. Kazimierza w Sali Kongregacji Mariańskiej w Altötting

Patrząc na dzieło sztuki lub obraz często nie dostrzegamy istoty zawartych w nim szczegółów, nie mówiąc już o historii, która się za nimi kryje. Jedno z takich dzieł znajduje się w Sali Kongregacji Mariańskiej w miasteczku Altötting, we wschodniej części Górnej Bawarii. Z okazji obchodzonego 4 marca święta Świętego Kazimierza warto przyjrzeć się temu dziełu bliżej.

Sodalicja Mariańska (Kongregacja Mariańska) została założona w Altötting przez Jezuitów już w 1599 roku. Sto lat później wzniesiono obecną Salę Kongregacyjną z ośmioma obrazami przedstawiającymi chrześcijańsko-mariańskie cnoty godne naśladowania. Zagadką pozostanie, dlaczego członkowie kongregacji mariańskiej jako przykład gorliwości chrześcijańskiej wybrali polskiego królewicza – Kazimierza. Być może ma to związek z panującą w XV wieku księżną Bawarii Jadwigą Jagiellonką – siostrą Świętego Kazimierza, a także rozszerzającym się w całej Europie jego kultem.

Nie ulega wątpliwości, że miejscowy artysta Innocenty Waräthii tworząc dzieło pełne symboliki, doskonale musiał znać nie tylko żywot polskiego królewicza, lecz także szczegóły jego śmierci. Dzieło ukazuje bowiem śmierć św. Kazimierza. W górnej części obrazu w wianuszku laurowym umieszczono tytuł – mariańska gorliwość. Leżący na łożu śmierci królewicz, ubrany w sobolowe futro i koronę, spogląda ku otwartemu niebu, gdzie anioły unoszą symbole jego cnót – lilię, różaniec, koronę cierniową i bicz.

U jego boku stoją żniwiarze dusz – szkielety w czarnych płaszczach z kosami, w których lustrzanych tarczach odbijają się czaszka w koronie, berło oraz czerwony orzeł, symbol Królestwa Polskiego. Artysta celowo namalował aż dwóch „kosynierów”, aby podkreślić ogrom siły, jakiej należało użyć, by zgasić życie w tak młodym wieku.

W centrum obrazu anioł trzyma tarczę w kształcie serca z płomieniem gorliwości oraz początkiem 63-zwrotkowej nowenny królewicza: Omni die, dic Mariae, czyli „Dnia każdego sław Maryję”, którą ten za życia codziennie śpiewał lub odmawiał. Całość wieńczy napis:
„Kazimierz, królewski książę Polski, pobożny Maryi aż do grobu”.

Żywot Świętego Kazimierza

Kazimierz urodził się 3 października 1458 roku na Wawelu jako syn Króla Polski Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Jego rodzice, znani z pobożności i zaangażowania charytatywnego, aktywnie wspierali Kościół, pielgrzymując do Częstochowy. Kazimierz należał do konfraterni paulińskiej, często przebywając wśród biednych i chorych, rozdając jałmużnę.

Do dziewiątego roku życia wychowywała go matka, a następnie edukację pobierał u wybitnych nauczycieli, m.in. dziejopisarza Jana Długosza i włoskiego humanisty Filipa Kallimacha. Od młodości wyróżniał się mądrością, prawością i skromnością. Biegle władał polskim, litewskim, niemieckim i łaciną. Z biegiem lat stał się prawą ręką króla i jego przyszłym następcą, uczestnicząc w spotkaniach dyplomatycznych, m.in. z Krzyżakami i bojarami litewskimi. W 1474 roku na zamku w Radomiu przyjęto bawarską delegację z prepozytem kolegiaty w Altötting, dr. Friedrichem Mauerkirchnerem, kanclerzem księcia Bawarii Jerzego Bogatego. Był on swatem księcia i dwukrotnie prowadził negocjacje ślubne, prosząc w imieniu księcia Bawarii o rękę Jadwigi Jagiellonki. W negocjacjach tych uczestniczył także Kazimierz, którego król planował nawet małżeństwo z córką cesarza Fryderyka III. Kazimierz odmówił, składając śluby czystości Maryi.

W 1481 roku litewscy bojarzy sprzyjający Rosji spiskowali, planując zamach na rodzinę królewską. W obliczu zagrożenia król wyruszył na Litwę, by stłumić bunt, a syn Kazimierz przejął namiestnictwo Korony. W latach 1481–1483 samodzielnie rządził Królestwem Polskim z zamku w Radomiu. Według przekazów, rzemieślnicy w Radomiu widywali go klęczącego i modlącego się przed zamkniętymi drzwiami kościoła. Wzruszeni rajcy miejscy ufundowali mu specjalny klucz, aby – jak opisuje księga miasta – królewicz ziemski mógł zawsze złożyć pokłon królowi niebieskiemu. W ramach wdzięczności Kazimierz nadał radomianom przywilej sprzedaży smakołyków w kształcie tego klucza, które po spożyciu miały przynosić mądrość i łaskę niebieską.

Jego obiecującą przyszłość przerwała gruźlica. Lekarze zalecali mu złamanie ślubu czystości i współżycie z kobietą dla poprawy zdrowia czemu królewicz stanowczo odmówił. Z każdym dniem tracił siły. Król Kazimierz IV Jagiellończyk przerwał obrady sejmu i wyruszył do konającego syna, który zmarł opatrzony Sakramentami, 4 marca 1484 roku na zamku w Grodnie, mając zaledwie 26 lat.

Pobożność i kanonizacja Kazimierza

Imię Kazimierz oznacza „ten, który wprowadza zgodę” – św. Kazimierz był ucieleśnieniem tego znaczenia, bo gdzie się pojawiał, zaprowadzał pokój i godził zwaśnionych. Kult Kazimierza rozpoczął się niemal natychmiast po jego śmierci, a liczne cuda, w tym wskrzeszenie dziewczynki przy jego grobie w Wilnie, umacniały przekonanie o jego świętości.

Kiedy latem 1518 roku Moskale oblegli Połock, idące z odsieczą litewskie i polskie wojska napotkały wezbrane fale rzeki Dźwiny i niemal zawróciły. Wtedy – jak to opisał Piotr Skarga – na białym rumaku i w świetlistej zbroi ukazał się św. Kazimierz. Wskazując bezpieczne przejście, zawołał: „Tedy za mną idźcie!”.

Starania o kanonizację Kazimierza rozpoczął jego brat, Zygmunt Stary. W 1520 roku legat papieski zebrał świadectwa i przekazał je do Rzymu. Rok później papież Leon X zatwierdził kanonizację, jednak wraz z śmiercią biskupa Erazma Ciołka dokumenty zaginęły, co opóźniło cały proces. Ostatecznie w 1602 roku papież Klemens VIII ogłosił Kazimierza świętym.

Po 120 latach śmierci otwarto jego grób – ciało pozostało nienaruszone, otoczone delikatnym, kwiatowym zapachem, a przy jego głowie znaleziono hymn ku czci Maryi. W 1636 roku relikwie św. Kazimierza przeniesiono do nowej kaplicy w Wilnie. W uroczystości uczestniczyli także prawosławni i protestanci, co uznano za znak jednoczenia. Do dziś w kaplicy w Wilnie znajduje się srebrna trumna z wizerunkiem świętego z… trzema rękami! Według legendy artysta kilkakrotnie próbował zamalować „nadprogramową” dłoń, lecz ta ciągle pojawiała się na nowo, co uznano za znak Boży. Święty Kazimierz, patron Polski, Litwy, diecezji radomskiej, młodzieży, osób rządzących, urzędników oraz kawalerów maltańskich, jest wspominany w liturgii 4 marca.

Obraz św. Kazimierza w Altötting jest symbolem nie tylko chrześcijańskiej gorliwości, lecz także duchowej więzi narodów Europy – warto tam pojechać, by oddać hołd naszemu świętemu.

Tekst i zdjęcie: Andrzej Białas