Pamięć i Godność przywrócone po 80 latach

Tablica pamięci w Kastl. Od lewej: Erwin Schanda, Gottfried Mittermeier, Andrzej Białas

W grudniu 2024 roku w dniu Świętej Rodziny we wschodniej części Górnej Bawarii, w miejscowości Kastl, uroczyście odsłonięto tablicę upamiętniającą najmłodsze ofiary nazistowskiego reżimu. Ceremonię poprowadził miejscowy ksiądz, który podczas kazania podkreślił, jak wielką radością są narodziny dziecka – a tej radości pozbawiono kobiety zmuszane do pracy podczas II wojny światowej. Mówił o niewinnych dzieciach, które i w przeszłości, i dziś stają się ofiarami wojny i przemocy, a także o tych, które zostały usunięte w wyniku aborcji i nigdy nie ujrzały światła dziennego.

Tablica upamiętnia co najmniej ośmioro polskich i ukraińskich dzieci. Jej inicjatorami byli burmistrz Kastl Gottfried Mittermeier, Erwin Schanda i Andrzej Białas. Burmistrz zaapelował o to, by ta tragedia nie została zapomniana. Przypomniał, że władze III Rzeszy, kierując się ideologią rasizmu, realizowały Generalny Plan Wschodni, zakładający m.in., że: „Słowianie powinni pracować dla Niemców; zwiększenie populacji słowiańskiej jest niepożądane. Należy promować bezdzietność i aborcję”.

Szczególnym momentem ceremonii był ten, w którym krople wody święconej spadły na symboliczny dziecięcy grób. Była to chwila modlitwy i zadumy – chrześcijański akt pamięci, który po 80 latach przywrócił ofiarom godność. Na zakończenie odśpiewano tradycyjną polską kolędę, a dźwięk trąbki podkreślił powagę hołdu dla niewinnych. Jeden z uczestników nabożeństwa, świadek tamtych czasów, wspomina: „Groby dzieci znajdowały się wzdłuż muru. Gdy posługę pełniły tu jeszcze siostry zakonne, my, jako uczniowie, co roku mieliśmy za zadanie odświętnie przyozdobić te groby na wszystkich świętych. Dekorowaliśmy je mchem, kwiatami i zapalaliśmy świece. Do dziś widzę drewniane krzyże. Nie wiem, dlaczego groby usunięto w latach 60., ale cieszę się, że mogę tu znów przyjść, pomodlić się i zapalić świecę – jak wtedy”.

Porodówka w zakładzie „Anorgana”

Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej w miejscowości Burgkirchen an der Alz, niedaleko Kastl, powstał zakład chemiczny „Anorgana” o kluczowym znaczeniu dla przemysłu zbrojeniowego. Początkowo planowano zatrudniać w nim wyłącznie niemieckich pracowników, jednak w wyniku powołań do Wehrmachtu już pod koniec 1939 roku zaczęto sprowadzać polskich robotników przymusowych, których liczba systematycznie rosła. W grudniu 1942 roku w Rzeszy nakazano, by ciężarnych robotnic nie wysyłać do krajów pochodzenia, tylko kierować do specjalnych ośrodków położniczych – celem był ich szybki powrót do niewolniczej pracy. Na początku 1943 roku taki oddział powstał też w obozie zakładu „Anorgana”.

Według zeznań ówczesnego dyrektora zakładu, dr. Maxa Wittwersa, obok baraku sanitarnego zbudowano dodatkowy barak porodowo- opiekuńczy. W baraku przeprowadzano również aborcje, które według Wittwersa miały odbywać się dobrowolnie. Jednak ta wersja budzi wątpliwości – przymusowe robotnice były poddawane ogromnej presji psychicznej i fizycznej. Podczas gdy aborcje wśród Niemek były surowo karane, w przypadku robotnic przymusowych wręcz je zalecano, zgodnie z ówczesną polityką rasową. Wittwers zeznał także: „DAF (Deutsche Arbeitsfront – Niemiecki Urząd Pracy), odpowiedzialny za kontrolę warunków pracy, kierował do nas również ciężarne pracownice spoza zakładu. W rezultacie nasz barak stał się zbyt mały, musieliśmy więc odmówić przyjęcia kolejnych kobiet. W odpowiedzi DAF samodzielnie zdecydował o utworzeniu nowego ośrodka porodowego w prymitywnych warunkach”. W czerwcu 1944 roku pierwsze dzieci z powiatów Mühldorf i Altötting umieszczono w nowo wybudowanym drewnianym baraku w Burgkirchen an der Alz, który stał się centralną „placówką opiekuńczą dla dzieci cudzoziemskich”. Przez około pół roku barak porodowy zakładu „Anorgana” funkcjonował równolegle jako „placówka opiekuńcza”, aż do jego likwidacji pod koniec 1944 roku. Urodzone nim dzieci przeniesiono do centralnego ośrodka, gdzie w wyniku celowych zaniedbań większość z ponad 50 dzieci nie przeżyła. Kwestię tego, czy ośmioro dzieci pochowanych w Kastl było ofiarami reżimu nazistowskiego, trudno jednoznacznie rozstrzygnąć.

Twierdzenie Wittwersa, że ich śmierć wynikała z „normalnej śmiertelności”, budzi wątpliwości biorąc pod uwagę ekstremalne warunki, w jakich przebywały kobiety. Niedożywienie, wyczerpująca praca fizyczna, ciągły strach, izolacja oraz trauma związana z deportacją i napaścią na ich ojczyznę miały ogromny wpływ na przebieg ciąży i poród.

Tak zwane „ośrodki opiekuńczo-wychowawcze” były w rzeczywistości miejscami masowej śmierci. Noworodki celowo zaniedbywano, głodzono i trzymano w skrajnie złych warunkach higienicznych. Śmiertelność sięgała nawet 90%. Szacuje się, że w wyniku przymusowych aborcji i systematycznego zaniedbania zginęło od 100 000 do 200 000 dzieci. Po wojnie wiele dokumentów zniszczono, a los najmłodszych ofiar nazizmu w niektórych miejscach jest celowo przemilczany. Dziś pamięć o nich odżywa.

Andrzej Białas