OBRAZ JANA MATEJKI „KONSTYTUCJA 3 MAJA”
Konstytucja 3 Maja 1791 roku – obraz Jana MatejkiObraz Jana Matejki, najbardziej znanego polskiego malarza historycznego, namalowany w 1891 r., ukazuje jeden z największych sukcesów demokracji w dziejach Polski. Ta retrospekcja uchwalonej przez Sejm Konstytucji miała przypominać społeczeństwu polskiemu o czasach dawnej świetności Rzeczypospolitej, która wówczas od prawie stu lat znajdowała się pod zaborami Austrii, Prus i Rosji.
Konstytucja, „Ustawa Rządowa”, uchwalona przez Sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów, czyli ówczesnego państwa polsko-litewskiego i podpisana przez króla 3 maja 1791 r., była próbą reformy państwa i obrony niepodległości po I rozbiorze Polski dokonanym przez Austrię, Prusy i Rosję w 1772 r. Ten niezwykle postępowy i odważny jak na owe czasy akt prawny był drugą w świecie, po amerykańskiej, i pierwszą w Europie spisaną ustawą zasadniczą. Wprowadził m.in. trójpodział władzy oraz modyfikację dotychczasowego ustroju na rzecz częściowego równouprawnienia mieszkańców Rzeczypospolitej, nie tylko Polaków i Litwinów, ale wszystkich jej narodowości. W wyniku ingerencji Rosji Konstytucja została zniesiona w 1793 r., po czym nastąpiły kolejne dwa rozbiory Polski. W ich rezultacie niepodległe państwa polskie i litewskie ponownie pojawiły się na mapie świata dopiero w 1918 roku.
Dzieło, ofiarowane przez Matejkę narodowi polskiemu z intencją przekazania go Zamkowi Królewskiemu w Warszawie po odzyskaniu niepodległości, pokazano w Krakowie w 1891 r. dla upamiętnienia 100. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W 1892 r. zostało zaprezentowane w Monachium, a następnie umieszczone w gmachu Sejmu Galicyjskiego we Lwowie. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku znalazło się w Krakowie, a od 1923 r. w siedzibie Sejmu RP w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej w l. 1939–1945 obraz pozostawał w ukryciu. W 1984 r. został przekazany do Zamku Królewskiego w Warszawie, odbudowanego po zniszczeniu go przez Niemców, gdzie jest eksponowany przed Salą Senatorską, w której uchwalona została Konstytucja 3 Maja.
Olejny obraz na płótnie pędzla Jana Matejki, o wymiarach 277 × 446 cm i wadze 427 kilogramów (wraz z ramą), przedstawia autorską wizję ogłoszenia Konstytucji narodowi. Sceną wydarzenia jest ulica Świętojańska w Warszawie, którą twórcy Konstytucji pośród mieszkańców stolicy podążają od widocznego w tle Zamku Królewskiego na jej zaprzysiężenie do kolegiaty św. Jana Chrzciciela (obecnie archikatedra warszawska). Centralnymi postaciami malowidła są, reprezentujący Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie, niesieni przez tłum obaj marszałkowie Sejmu Stanisław Małachowski (z aktem Konstytucji) i Kazimierz Nestor Sapieha. Na schody kościoła wstępuje król Stanisław August Poniatowski w płaszczu koronacyjnym. Pokazani zostali współtwórcy Konstytucji, książę Adam Kazimierz Czartoryski, ksiądz Hugo Kołłątaj (centralnie w czerni) i Ignacy Potocki, ale i przeciwnicy Ustawy.
Uwiecznieni zostali też bohaterowie narodowi, Tadeusz Kościuszko (z chorągwią z herbem Rzeczpospolitej), książę Józef Poniatowski (na koniu) i przywódcy ludu Warszawy, prezydent Jan Dekert i szewc Jan Kiliński. Matejko przedstawił na obrazie przekrój społeczeństwa: widoczni są przedstawiciele wszystkich stanów obojga płci, duchowni różnych wyznań, Żydzi, a także cudzoziemcy.
dr Wojciech Biliński
