Jednolity system patentowy w Europie – perspektywa przyszłości czy teraźniejszość

Po wieloletnich negocjacjach pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej podpisano porozumienie w sprawie utworzenia Jednolitego Sądu Patentowego, który rozpoczął swoją pracę w dniu 1 czerwca 2023 roku.

Porozumienie zostało podpisane przez dwadzieścia cztery kraje, jednakże zostało ono dotychczas implementowane do siedemnastu systemów prawnych. Pozostałe państwa zdecydowały się na wdrożenie postanowień Umowy o Jednolitym Sądzie Patentowym w terminie późniejszym. Trzy kraje – Polska, Chorwacja oraz Hiszpania – nie przystąpiły do Umowy.

System Patentowy w Europie – tryby udzielenia patentu

Prawo patentowe, od podpisania pierwszej wersji Konwencji Paryskiej o ochronie własności przemysłowej w 1883 roku, ma charakter terytorialny. Oznacza to, że ochrona wynikająca z patentu rozciąga się tylko na terytorium kraju, na którym urząd patentowy udzielił prawa wyłącznego. Adekwatnie, jeżeli wynalazca chciałby uzyskać ochronę w dwunastu krajach, powinien złożyć wniosek o udzielenie patentu w każdym urzędzie patentowym wybranego państwa i w obowiązującym języku urzędowym. Ten tryb udzielenia patentu, nazywany trybem krajowym, jest czasochłonny i kosztowny. Z tego względu kraje sygnatariusze Konwencji Paryskiej zdecydowały się na ułatwienie procedury udzielania patentów poprzez stworzenie procedur międzynarodowych, które przyjęły postać trybów międzynarodowego oraz regionalnego.

Tryb międzynarodowego udzielenia patentu PCT (Patent Cooperation Treaty) umożliwia ułatwioną ochronę udzielenia patentu w wielu krajach (co najmniej w trzech, a maksymalnie we wszystkich krajach członkowskich Układu Waszyngtońskiego, których aktualnie jest 142). Zgłoszenie międzynarodowe jest kierowane do Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), a następnie badane przez Europejski Urząd Patentowy lub odpowiedni krajowy urząd patentowy (pełniący rolę Międzynarodowego Organu Poszukiwań, International Searching Authority – ISA). Pośrednikiem w składaniu wniosków patentowych w Polsce jest Urząd Patentowy RP. W ramach procedury PCT, wnioskodawca otrzymuje wstępny raport ze stanu techniki, na podstawie którego może zdecydować, jak wysokie są szanse na udzielenie patentu i czy zabiegać o dalszą ochronę. Międzynarodowy tryb udzielenia patentu kończy się wraz z przesłaniem wniosku do odpowiedniego urzędu patentowego, który następnie jest procedowany w trybie krajowym. Układ PCT nie prowadzi więc do udzielenia jednolitego prawa wyłącznego na terenie wszystkich państw sygnatariuszy.

Przykładem trybu regionalnego udzielenia patentu jest patent europejski uzyskiwany poprzez Europejski Urząd Patentowy w Monachium (dalej „EUP”). Podstawą funkcjonowania tego trybu, a zarazem europejskiego systemu patentowego jest Europejska Konwencja Patentowa. W celu udzielenia patentu europejskiego, wynalazca składa wniosek do EUP wskazując kraje, w których chciałby ubiegać się o ochronę. EUP dokonuje pełnej analizy wynalazku pod względem przesłanek patentowalności (nowości, poziomu wynalazczego oraz przemysłowej stosowalności), w przeciwieństwie do Międzynarodowego Organu Poszukiwań, który wydaje tylko raport ze stanu techniki. Należy szczególnie podkreślić, że patent europejski jest wiązką patentów krajowych, które wymagają walidacji przez urzędy patentowe wybranych państw. Wnioskodawca wybiera kraje podczas postępowania przed Europejskim Urzędem Patentowym. Po udzieleniu i walidacji patentu w kraju członkowskim, istnieje możliwość jego unieważnienia w ramach procedury opozycyjnej przed Europejskim Urzędem Patentowym lub w kraju członkowskim.

Patent o jednolitym skutku i Jednolity Sąd Patentowy

Wprowadzenie do porządku europejskiego Jednolitego Sądu Patentowego było związane z implementacją postanowień umowy o Patencie o jednolitym skutku (Einheitspatent). Jednolity Sąd Patentowy został powołany do rozpoznawania spraw o naruszenie patentu europejskiego oraz patentu o jednolitym skutku. Udzielenie patentu o jednolitym skutku przez Europejski Urząd Patentowy, powoduje uzyskanie ochrony we wszystkich krajach sygnatariuszach Umowy o Jednolitym Sądzie Patentowym. Aktualnie jest to siedemnaście państw, w których wnioskodawca może uzyskać ochronę. Jest to rozwiązanie unikalne w skali globalnej, ponieważ poprzez jedno zgłoszenie patentowe wnioskodawca uzyskuje automatycznie ochronę na terytorium wielu państw, bez konieczności walidacji patentu przez organy krajowe. Ten sposób uzyskania ochrony nie wyklucza pozostałych procedur udzielenia patentu w trybie krajowym, regionalnym czy międzynarodowym. Orzecznictwo Jednolitego Sądu Patentowego może przyczynić się do stworzenia jednolitych norm prawa patentowego (na przykład postanowień umownych), które dotychczas były domenom państw członkowskich. Jest to wielki krok w celu budowania jednolitego systemu prawnego w Europie, który mógłby pokrywać wybrane elementy prawa prywatnego, różniącego się szczególnie pomiędzy państwami.

Pełne zharmonizowanie prawa w Europie jest niemożliwe z uwagi na długoletnie oraz odmienne tradycje prawnicze krajów europejskich. Jednakże dziedzina prawa patentowego, związana z transferem technologii i innowacji, powinna zachęcać do działań wspólnych w Unii Europejskiej. Przyczyni się to do polepszenia przepływu technologii na rynku wewnętrznym.

Michał Barycki